Η προστασία της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα και η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων:  Η δυνατότητα επανάληψης της εθνικής διαδικασίας

Το ΕΔΔΑ, το οποίο εδρεύει στο Στρασβούργο,  εξετάζει τις προσφυγές των φυσικών προσώπων ή μη κυβερνητικών οργανισμών ή ομάδας ατόμων, κατά των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Ανθρώπινα δικαιώματα συνιστούν, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, το δικαίωμα στη χρηστή απονομή της δικαιοσύνης, η ελευθερία έκφρασης, σκέψης και θρησκείας και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, το οποίο προστατεύεται με το άρ. 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ.

Ποιο δικαίωμα παραβιάζεται συχνότερα στη χώρα μας;

Μια απλή μελέτη της πρόσφατης νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Στρασβούργου καταδεικνύει ότι κατά της χώρας μας ασκείται πληθώρα προσφυγών για παραβιάσεις του δικαιώματος ιδιοκτησίας, και πιο συγκεκριμένα για περιπτώσεις απαλλοτριώσεων  ιδιοκτησιών, οι οποίες συντελέστηκαν είτε χωρίς νόμιμο λόγο, είτε δια καταβολής μικρότερης αποζημίωσης, είτε λόγω μη καταβολής αποζημιώσεως. Μόλις προ ημερών η εταιρεία μας κατέθεσε προσφυγή της στο εν λόγω δικαστήριο για λογαριασμό Ελληνίδας πολίτη, της οποίας η αίτηση για άρση απαλλοτρίωσης απορρίφθηκε τελεσίδικα από το ΣτΕ παρότι δεν της είχε καταβληθεί καμία αποζημίωση για την απαλλοτρίωση που συντελέστηκε και παρά το ότι το ακίνητο έπαψε να χρησιμοποιείται για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε (στέγαση προσφύγων από την Μικρά Ασία). Πέρα από την παραβίαση του δικαιώματος ιδιοκτησίας, η χώρα μας έχει καταδικάζεται συχνότατα για την υπέρβαση του εύλογου χρόνου διάρκειας της δίκης.

Ποια είναι η διαδικασία για την κατάθεση της προσφυγής; Πότε μπορώ να ασκήσω προσφυγή στο ΕΔΔΑ

Η προσφυγή συμπληρώνεται  στη μητρική γλώσσα του προσφεύγοντος σε συγκεκριμένη φόρμα -κατά προτίμηση και αποστέλλεται στη Γραμματεία της Διεύθυνσης του Δικαστηρίου ταχυδρομικώς, ενώ τα έξοδα είναι ελάχιστα.

Για την άσκηση προσφυγής στο ΕΔΔΑ, θα πρέπει, προφανώς, ο προσφεύγων να θεωρεί πως έχει παραβιαστεί κάποιο δικαίωμα του, με τις ενέργειες του κράτους μέλους. Δεύτερη προϋπόθεση για την άσκηση της προσφυγής είναι να έχει ολοκληρωθεί η εσωτερική(εθνική) διαδικασία και να έχουν ασκηθεί όλα τα προβλεπόμενα ένδικα μέσα.

Τι γίνεται μετά τη διαπίστωση της παραβίασης από το ΕΔΔΑ;

Αφού η προσφυγή κριθεί τυπικώς παραδεκτή, το ΕΔΔΑ αποφαίνεται επί της προσφυγής διαπιστώνοντας αν η συγκεκριμένη πράξη ή παράλειψη του κράτους έχει παραβιάσει τα δικαιώματα του προσφεύγοντος. Οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη, τα οποία είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται προς τις αποφάσεις αυτές.

Τι προβλέπεται στο ελληνικό δίκαιο για την συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ;

Στο εσωτερικό μας δίκαιο έχουμε υιοθετήσει πολύ πρόσφατα μέτρα για την εκτέλεση των καταδικαστικών αποφάσεων του ΕΣΔΑ και την πλήρη άρση της διαπιστωθείσας παραβίασης (όπου αυτό είναι εφικτό, ανάλογα και με τη φύση της διαφοράς). Η νέα αυτή νομοθετική ρύθμιση δίδει πραγματικά πλέον τη δυνατότητα της συμμόρφωσης των εθνικών δικαστηρίων με τις αποφάσεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου  Για τις ποινικές δίκες, κατόπιν καταδικαστικής απόφασης του ΕΔΔΑ, προβλέπεται αίτηση επανάληψης της διαδικασίας ενώ για τις πολιτικές δίκες,  προβλέφθηκε πλέον πρόσφατα με το ν. 4491/2017,  η δυνατότητα αίτησης ανάκλησης ή μεταρρύθμισης της απόφασης η οποία είχε εκδοθεί από τα ελληνικά δικαστήρια, κατόπιν απόφασης του ΕΔΔΑ. Και στις διοικητικές δίκες αντιστοίχως, προβλέπεται η δυνατότητα αίτησης επανάληψης της διαδικασίας, και για τις διαφορές ουσίας και για τις ακυρωτικές διαφορές.

Τι επιτυγχάνεται με τη δυνατότητα επανάληψης των εθνικών διαδικασιών, κατόπιν καταδικαστικής απόφασης του ΕΔΔΑ;

Με τη δυνατότητα επανάληψης των εθνικών διαδικασιών, που προβλέπονται πλέον για διαφορές κάθε φύσης (ποινικές, πολιτικές, διοικητικές), ενισχύεται η  αποτελεσματικότητα και η δεσμευτικότητα των αποφάσεων του ΕΔΔΑ,  καθώς επιδιώκεται η κατά το δυνατόν άμεση άρση της παραβίασης και η επαναφορά της προηγούμενης- προ της παραβίασης- κατάστασης, και όχι απλώς η επιδίκαση χρηματικής αποζημίωσης, όπως συνέβαινε μέχρι πρόσφατα. Ειδικότερα, στα ζητήματα των διαφορών που αφορούν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η δυνατότητα για εκ νέου άνοιγμα της εσωτερικής (εθνικής) διαδικασίας  μπορεί να αποβεί εξαιρετικά αποτελεσματική κι αυτό διότι τις περισσότερες φορές το επιδικασθέν από το ΕΔΔΑ ποσό της αποζημίωσης δεν ανταποκρίνεται στο ύψος της περιουσιακού στοιχείου, είτε διότι η αποζημίωση δεν παρίσταται ικανή για την άρση της παραβίασης και την ουσιαστική και αποτελεσματική προστασία του δικαιώματός μας.